Etapy rozwoju chwytu narzędzia pisarskiego

Prawidłowe trzymanie narzędzia pisarskiego jest z jednej strony EFEKTEM wielu składowych, takich jak m.in. prawidłowa postawa ciała, właściwe napięcie mięśniowe czy dobra koordynacja wzrokowo – ruchowa. Z drugiej strony stanowi ono PUNKT WYJŚCIA do ergonomicznego i efektywnego pisania oraz rysowania.

Prawidłowy chwyt ołówka czy kredki kojarzy się najczęściej z dynamicznym chwytem trójpalcowym (statywowym), tymczasem, owszem, jest to chwyt prawidłowy, ale dopiero w okolicach 6 roku życia.

Do tego czasu dziecko przechodzi różne etapy trzymania narzędzia pisarskiego i wiele z nich jest właściwych dla danego momentu rozwojowego.

Istnieje kilka klasyfikacji chwytów narzędzia pisarskiego.

Ta, na której się oparłam*, wyróżnia podział na 3 główne etapy:

• chwyty prymitywne,
• chwyty przejściowe,
• chwyty dojrzałe.

Chwyty prymitywne

1.  Chwyt cylindryczny odwrócony:

• pierwszy chwyt dziecka, występuje około 1r.ż.,
• aktywny jest przede wszystkim staw barkowy,
• przedramię nie leży na stole, nie ma mobilności nadgarstka.

2. Chwyt cylindryczny:

• występuje u dzieci w wieku 1-1.5 r.ż.
• aktywny jest przede wszystkim staw barkowy,
• przedramię nadal nie leży na stole, nie ma mobilności nadgarstka

3. Chwyt wskazicielem:

• występuje u dzieci w wieku 2-3r.ż.
• często chwyt narzędzia pisarskiego wzorowany jest na sposobie trzymania widelca przez dziecko,
• charakterystyczny wyprost palca wskazującego i kciuka przy jednoczesnym zgięciu pozostałych palców,
• nadal aktywny jest staw barkowy, nadgarstek zablokowany, przedramię nie opiera się na stole.

4. Chwyt pędzlowy:

• występuje między 2 a 3 r.ż.,
• charakterystyczne chwytanie opuszkami wszystkich palców,
• nadal aktywny jest staw barkowy, nadgarstek zablokowany, przedramię nie opiera się na stole.

5. Chwyt wyprostowanymi palcami:

• występuje około 4 r.ż.,
• kciuk zaczyna być ustawiany w opozycji do innych palców,
• przedramię spoczywa na stole,
• nadgarstek zaczyna wykonywać ruchy przywodzące i odwodzące,
• staw barkowy stabilizuje się.

Chwyty przejściowe

Cechy charakterystyczne tej grupy chwytów:

✔️występują u dzieci w wieku 4 – 6 lat,

✔️aktywność stawu barkowego jest już niewielka,

✔️przedramię spoczywa na stole, jest mobilne,

✔️rozpoczyna się ruchomość nadgarstka.

1. Statyczny chwyt czteropalcowy:

• chwyt często występujący, obserwowany u dzieci zdrowych, ale i u tych z obniżonym napięciem mięśniowym,
• może charakteryzować się zbyt silnym naciskiem narzędzia pisarskiego na kartkę,
• narzędzie chwytane jest kciukiem, palcem wskazującym i środkowym, palec serdeczny stanowi oparcie,
• kciuk jest w opozycji,
• przedramię spoczywa na stole,
• nadgarstek jest wyprostowany, ma niewielką mobilność,
• staw barkowy jest ustabilizowany, przedramię aktywne.

2. Chwyt skrzyżowanego kciuka:

• chwyt pomiędzy kciukiem, a zgiętymi pozostałymi palcami,
• przedramię spoczywa na stole,
• staw barkowy jest stabilny,
• przedramię i nadgarstek są aktywne i ruchome.

3. Statyczny chwyt trójpalcowy:

• narzędzie pisarskie znajduje się między kciukiem a palcem wskazującym, palec środkowy stanowi oparcie,
• przedramię spoczywa na stole,
• staw barkowy jest stabilny,
• przedramię i nadgarstek są aktywne i ruchome,
• aktywność ręki jest jeszcze niewielka.

Chwyty dojrzałe

Cechy charakterystyczne:

✔️przedramię spoczywa na stole,

✔️nadgarstek jest mobilny,

✔️palce są mobilne,

✔️kształtowanie się dynamicznego chwytu trójpalcowego (opisany jako 3. punkt) powinno zostać ukończone do 5-6 roku życia.

1. Chwyt trójpalcowy boczny:

• nazywany skutecznym, aczkolwiek nie jest najlepszym możliwym typem chwytu,
• często występuje u dzieci w wieku przedszkolnym,
• charakteryzuje się brakiem opozycji kciuka w stosunku do innych palców,
• kciuk pełni rolę stabilizującą, nie jest aktywny,
• chwyt narzędzia pisarskiego występuje między kciukiem a palcem wskazującym, palec środkowy stanowi podparcie,
• przedramię spoczywa na stole,
• nadgarstek jest w niewielkim wyproście,
• staw barkowy jest ustabilizowany, przedramię aktywne,
• nadgarstek jest mobilny, palce są ruchome w niewielkim zakresie.

2. Dynamiczny chwyt czteropalcowy:

• również nazywany skutecznym, jednak także nie jest najlepszym możliwym typem chwytu,
• często występują przeprosty w stawach międzypaliczkowych,
• narzędzie chwytane jest kciukiem, palcem wskazującym i środkowym, palec serdeczny stanowi oparcie,
• kciuk jest w opozycji,
• palce są mobilne (tym różni się od statycznego chwytu czteropalcowego),
• przedramię spoczywa na stole,
• nadgarstek jest stosunkowo wyprostowany,
• staw barkowy jest ustabilizowany, przedramię aktywne.

3. Dynamiczny chwyt trójpalcowy:

• najlepszy rodzaj chwytu, wieńczący rozwój tej umiejętności,
• najbardziej precyzyjny, ergonomiczny i aktywny,
• narzędzie pisarskie znajduje się między kciukiem a palcem wskazującym, palec środkowy stanowi oparcie,
• wyraźnie zaznaczona jest zaokrąglona  przestrzeń między kciukiem a palcem wskazującym,
• kciuk jest w opozycji do palca wskazującego,
• przedramię spoczywa na stole,
• staw barkowy jest stabilny,
• nadgarstek jest ustabilizowany i jednocześnie mobilny,
• palce są ruchome.

Warto też pamiętać, że nie każde dziecko przechodzi przez wszystkie typy chwytów. Zdarza się, że niektóre z nich zostają pominięte i dziecko „przeskakuje” szybciej na kolejny poziom. Nie ma w tym nic złego!

Najważniejsze, aby nie zmuszać dziecka do określonego chwytu w momencie, gdy nie jest ono na to fizjologicznie gotowe.

Natomiast w momencie, gdy dziecko nie przechodzi do danego etapu rozwoju, mimo, że osiągnęło odpowiedni wiek, warto skonsultować się ze specjalistą i poszukać występującej przyczyny oraz ustalić odpowiednią strategię działań terapeutycznych.

---

*Na podstawie wiedzy własnej oraz „Smart Hand Model. Diagnoza i terapia ręki u dzieci” Piotrowska-Madej K., Żychowicz A.

Jeżeli spodobał Ci się ten wpis, będzie mi bardzo miło, jeśli podzielisz się nim z innymi: