Okiem młodego nauczyciela,  Wskazówki dla nauczycieli

Dyscyplina w klasie – część 1

„Jak utrzymać dyscyplinę w klasie?” – to pytanie spędzające sen z powiek wielu nauczycielom, zwłaszcza na początku ich ścieżki zawodowej. Jeżeli również poszukujesz sposobów i metod na spokojną, efektywną i przyjemną pracę z zespołem klasowym, to mam nadzieję, że przygotowana przeze mnie seria artykułów, okaże się pomocna i znajdziesz w niej odpowiedzi na nurtujące Cię pytania.

Zacznijmy od początku…

Przyczyny zachowań zakłócających pracę w klasie

Chcąc wdrożyć zasady, które mają na celu utrzymanie dyscypliny w klasie, należy zacząć od  znajomości przyczyń niewłaściwych zachowań uczniów. Każda aktywność dziecka ma swoją genezę, którą nam – nauczycielom, nie zawsze łatwo jest rozpoznać. Często widzimy tylko efekt finalny, czyli moment, gdzie, potocznie mówiąc, „dziecko jest niegrzeczne”. Nie sposób jednak wpłynąć i zmienić dane zachowanie, nie znając choć po części jego przyczyny.

W nawiązaniu do wyników badań opracowanych przez Dreikurs, Grunwald i Pepper, wyróżnia się cztery najczęstsze przyczyny niewłaściwego zachowania uczniów w klasie:

1. Pozyskanie uwagi

2. Zdobycie władzy

3. Zemsta

4. Poczucie bezradności

1. Pozyskanie uwagi

Wyróżniłabym tutaj dwa podtypy: pozyskiwanie uwagi rówieśników oraz nauczyciela.

Chęć pozyskania uwagi rówieśników jest częstym motywem zaburzania dyscypliny w klasie. Być może jest to pewna generalizacja, ale z moich obserwacji wynika, że dotyczy ona zwłaszcza dzieci, które we własnym, subiektywnym odczuciu uważają się za osoby „gorsze” od innych w pewnej sferze swojego życia, na przykład: nie odznaczają się spektakularnymi wynikami w nauce, mają niższy status majątkowy lub ich sytuacja domowa odbiega od ogólnie przyjętych standardów. Oczywiście mają tego świadomość, dlatego próbują znaleźć dziedzinę, w której mogą na swój sposób się wyróżnić.

Każdy z nas ma potrzebę przynależności do danej grupy. Dziecko odbiegające od przyjętych norm, zaczyna czuć się z tej grupy wykluczone. Próbuje sobie z tym radzić, a jednym z zastosowanych przez nie sposobów, jest zdobycie zainteresowania rówieśników poprzez swoje postępowanie. Z drugiej strony: zdarza się również, że dzieci, które z wielu różnych powodów nie czują się szczęśliwe w domu rodzinnym, szukają przynależności do innej grupy, często rówieśniczej. Jak zwracają na siebie uwagę? Wygłupiają się podczas lekcji, głośno komentują bieżące wydarzenia, chcąc rozśmieszyć rówieśników, popisują się, ostentacyjnie nie wykonują poleceń nauczyciela, prowokują, próbują zaimponować innym poprzez wykonywanie czynności niebezpiecznych i niedozwolonych.

Chęć pozyskania uwagi nauczyciela również może mieć wiele przyczyn. Zbyt niskie poczucie własnej wartości, obniżona pewność siebie, świadomość własnych niedoskonałości, niedostateczna uwaga poświęcona dziecku przez najbliższych, problemy w rodzinie, to tylko niektóre z nich. Uczniowie, którzy chcą na siebie zwrócić uwagę nauczyciela, zadają mnóstwo pytań, często niezwiązanych z tematem, nieustannie proszą o pomoc i sprawdzenie wykonanego zadania, wygłupiają się, nie reagują na polecenia, chodzą po sali, celowo uderzają lub „pstrykają” długopisem…  Z jednej strony szukają aprobaty swoich zachowań, a z drugiej często zachowują się bardzo opozycyjnie.

Jeżeli naszą pierwszą reakcją jest zwrócenie uwagi uczniowi, skarcenie go, często na forum klasy, głośnie skomentowanie jego działań (a nie oszukujmy się, nierzadko tak właśnie jest), to osiągnął on swój cel – pragnął naszej uwagi i otrzymał ją niemal natychmiast. To umacnia jego przekonanie o tym, że celowość jego działań jest stuprocentowo skuteczna.

2. Zdobycie władzy

Zdarzają się uczniowie, którzy próbują „testować” nowo poznane osoby. W tym przypadku: nauczycieli. Takie dzieci często przyzwyczajone są do dominacji i świadomości, że ich zachowania wymuszające przynoszą zamierzone efekty (na przykład krzyk podczas zakupów sprawia, że rodzice, chcąc mieć święty spokój, kupują kolejną zabawkę lub batonik) lub nigdy nie były na nich nakładane obowiązki i powinności do wykonania, choćby podczas codziennych prac w domu. Zderzenie ze szkolną rzeczywistością jest więc dla nich bolesnym przeżyciem, na które zupełnie nie są przygotowane.

Inną przyczyną może być również poczucie braku kontroli w życiu dziecka (nie jestem psychologiem i nie będę zagłębiać się w ten temat, ale często jest tak na przykład w momencie pojawienia się młodszego rodzeństwa albo na skutek innego wydarzenia, które w znaczący sposób wywarło wpływ na dziecko).

Ich zachowanie przejawia się przede wszystkim buntowniczą postawą wobec nauczyciela i manifestowaniem swojej niechęci wobec przestrzegania zasad. Takie dzieci ostentacyjnie odmawiają wykonania zadania, krzyczą, mogą reagować agresją słowną lub fizyczną, ignorują prośby i polecenia dorosłego. Zwrócenie uwagi nauczyciela powoduje zaostrzenie całej sytuacji, uczeń się nie uspokaja (jak w poprzednim przypadku, gdzie zdobycie uwagi było celem samym w sobie), wywiązują się dodatkowe napięcia i wiele negatywnych emocji.

3. Zemsta

Uczeń, który za swoje zachowania (wynikające na przykład z chęci zwrócenia na siebie uwagi) był karany, upominany i dyscyplinowany, często przechodzi na kolejny etap zaburzania porządku w klasie, a jego zachowania zaczynają stanowić element zemsty. Brzmi bardzo poważnie, i, niestety, tak właśnie jest.

Chyba w każdej klasie znajduje się obecnie jeden lub dwóch – trzech uczniów, których zachowanie zdecydowanie odbiega od sposobów pracy ich rówieśników. Te dzieci, nie dość, że już na starcie cierpiały na deficyt uwagi ze strony dorosłych, teraz są postrzegane jedynie w sposób negatywny, a w oczach nauczyciela widzą nieustanną dezaprobatę, a nierzadko również złość.

To powoduje, że zaczynają zazdrościć swoim rówieśnikom tego, że te są chwalone, doceniane, wyróżniane, co w rozumieniu dziecka oznacza, że nauczyciel je po prostu lubi. Dziecko z problemami w zachowaniu czuje się nielubiane, zatem spotyka je kolejny zawód.

Dlatego z czasem jego smutek przeradza się w emocję, z którą łatwiej może sobie poradzić – w złość. Taki uczeń jest zły nie tylko na nauczyciela, ale również na swoich kolegów, dlatego często jego zachowanie przejawia się poprzez agresję słowną i fizyczną, niszczenie przedmiotów innych osób oraz zachowania stanowiące zagrożenie dla samego siebie i innych.

4. Poczucie bezradności

Moim zdaniem jest to chyba najsmutniejsza przyczyna. Uczeń niewidzialny – jego aktywność ogranicza się do minimum, czyli do samej obecności w szkole. Dziecko nie podejmuje działań, nie nawiązuje kontaktu z nauczycielem i innymi uczniami, jest apatyczne, spędza samotnie czas i ma nadzieję, że nie zostanie przez nikogo zaczepione.

Zachowanie witane przez wielu nauczycieli, niestety, z wielką ulgą. Dlaczego? Ponieważ łatwiej sobie „poradzić” z uczniem, który siedzi cicho, nie przeszkadza, nie wierci się, nie kłóci i nie krzyczy. Problem polega jednak na tym, że taki uczeń ma w sobie ogromne poczucie bezsilności, bezradności i brak motywacji do działania. Jeżeli kilka razy został dodatkowo zdyscyplinowany za nieakceptowane działanie, którego nie był uczestnikiem, a nauczyciel mu nie uwierzył lub też została wyciągnięta odpowiedzialność grupowa, to doszedł do wniosku, że lepiej jest nie podejmować żadnych działań, bo dzięki temu uniknie się kolejnych przykrych konsekwencji.

A przecież dobrze wiemy, że krzyczymy i walczymy wtedy, kiedy jeszcze nam na czymś zależy, a najgorsza jest cisza, bo jest to moment, kiedy człowiek, mówiąc wprost, już „sobie odpuścił”.

To nie wszystko. Co jeszcze należy wziąć po uwagę?

Uczeń z zaburzeniami rozwoju

Nie sposób nie wspomnieć również o uczniach z zakłóceniami lub zaburzeniami rozwojowymi, uczących się w szkołach masowych. Są to dzieci ze zdiagnozowanymi (lub nie!) zaburzeniami integracji sensorycznej, całościowymi zaburzeniami rozwojowymi ze spektrum autyzmu, nadpobudliwością psychoruchową czy niepełnosprawnością intelektualną. Te dzieci wymagają specjalnej opieki i dostosowania wymagań do swoich indywidualnych potrzeb i możliwości, również w zakresie planowania i przestrzegania zasad panujących w klasie.

Przyczyna leży po stronie nauczyciela

Niewłaściwe i nieumiejętne kierowanie uczniami przez wychowawcę również stanowi istotną przyczynę występowania problemów z dyscypliną w klasie. Głównym problemem są: brak konsekwencji i egzekwowania opracowanych zasad, odpuszczanie, pobłażliwość, niesprawiedliwe traktowanie poszczególnych uczniów, wygórowane wymagania, podnoszenie do niezdrowego poziomu wewnątrzklasowej rywalizacji, uogólnianie, stosowanie odpowiedzialności zbiorowej, brak pozytywnych wzmocnień, karanie. Błędów jest, niestety, bardzo wiele i chyba nie ma nauczyciela, który, choć często nieświadomie, nie popełniłby żadnego z nich. Mnie również się to zdarzyło, jednak nieustannie staram się nad tym pracować.

Ale o tym, w jaki sposób należy przeciwdziałać zaburzaniu dyscypliny w klasie przez uczniów, opowiem Ci w kolejnej części artykułu [KLIK].


Bibliografia:

  1. „Dyscyplina w klasie. Metody i techniki interwencji” J. Kołodziejczyk, wyd. Sophia, Kraków 2005
  2. „Nauczyciele a dyscyplina w klasie szkolnej. Przekonania – strategie – kierunki zmian”, E. Lemańska – Lewandowska, wyd. UKW, Bydgoszcz 2013

Jeżeli spodobał Ci się ten wpis, będzie mi bardzo miło, jeśli podzielisz się nim z innymi.

Dodaj komentarz

Wordpress Social Share Plugin powered by Ultimatelysocial